“Over vrijheid hebben we decennialang aan een paradigma vastgehouden dat steeds vaker een misverstand blijkt.”
Gregor Halff
Decaan Faculteit der Sociale en Geesteswetenschappen
Vrijheid?
In 400 woorden iets zinvols over vrijheid voor onze alumni schrijven is eigenlijk onmogelijk. Sociale en geesteswetenschappers weten immers als geen ander dat onder elk vakgebied dat over de mens gaat, eeuwenoude lagen van literatuur en inzicht over vrijheid zitten die ik in een tekstje als dit niet naar boven kan halen.
Juist die lagen, en de kennisdebatten die we over vrijheid kunnen hebben, maken me enerzijds trots op onze gemeenschap van wetenschappers, medewerkers, studenten en alumni.
Anderzijds maakt het me bescheiden dat we juist over vrijheid decennialang aan een paradigma hebben vastgehouden dat steeds vaker een misverstand blijkt, zeg maar het ‘all inclusive Club Med paradigma’: namelijk dat alle belangrijke vrijheden uiteindelijk samen optreden, of tenminste op lange termijn op elkaar volgen. Op economische vrijheid zou bijvoorbeeld menings- en geloofsvrijheid volgen, of op menings- en geloofsvrijheid zou politieke vrijheid volgen, of op politieke vrijheid zou economische vrijheid volgen.
De hoop over die verbindingen tussen vormen van vrijheid moeten we niet opgeven, het wetenschappelijke paradigma wel.
“Kennisdebatten die we over vrijheid kunnen hebben, maken me trots op onze gemeenschap.”
Immers, er zijn vandaag landen en gemeenschappen waar tijdens enorme macro-economische sprongen de politieke vrijheid ondergeschikt blijft; gemeenschappen wier drang naar politieke vrijheid los staat van economische voorspoed; welvarende en politiek formeel vrije landen waarin de menings- en geloofsvrijheid actief beperkt wordt. Ik hoef ze niet te noemen. Je zult al minstens drie voorbeelden in je hoofd hebben.
Het ‘Club Med paradigma’ blijkt fout. De wetenschap erkent dit intussen ook wel. En juist daar ligt een andere vorm van vrijheid waarop we – tenminste in Nederland – trots kunnen zijn: de vrijheid over wát we – en met welke aannames - onderzoeken, de vrijheid onze bevindingen voor kritiek open te stellen, en de vrijheid fouten toe te geven zonder daarbij de waarde van wetenschap in twijfel te trekken (integendeel: inzicht is immers vaak de uitkomst van een reeks uitsluitingen).
Déze vorm van vrijheid staat echter wereldwijd onder druk. Als medewerkers en alumni van de VU kunnen wij trots op deze vrijheid zijn. Maar het buitenland leert ons dat ze niet vanzelfsprekend is. Wij moeten haar samen beschermen zoals zij ons beschermt.
Gregor Halff
alumnimagazine voor sociale en geesteswetenschappers juni 2025