“Democratie is de enige staatsvorm die recht doet aan de werkelijkheid.”
Interview
Ewoud Kieft Historicus en schrijver
Dat Ewoud Kieft zou promoveren of voor de AKO Literatuurprijs en de Libris Geschiedenisprijs zou worden genomineerd, leek tot het laatste jaar van zijn studie geschiedenis niet voor de hand te liggen. Hij was een typische zesjesstudent die vaker niet dan wel aanwezig was. Tot hij een stage bij het NIOD wist te bemachtigen en ontdekte dat hij van schrijven hield. Inmiddels staat een groot aantal publicaties, boeken en essays op zijn naam. Ze gaan opvallend vaak over één vraag: waarom radicaliseren mensen, en hoe kan een open democratische samenleving daar het best op reageren?
“Eigenlijk was ik er nog niet aan toe om te gaan studeren, maar ik was lang ziek geweest en wilde weg uit Groningen, waar ik tot dan toe had gewoond. Ik koos geschiedenis omdat ik mijn algemene ontwikkeling wilde verbeteren. Mijn geschiedenisleraar raadde me aan voor de VU te kiezen, omdat de studenten daar de studie hoog aansloegen. Zo kwam ik in Amsterdam en kon ik eindelijk gaan leven, de vrijheid proeven, muziek maken.”
“In werkelijkheid zijn we geen grote harmonieuze volksgemeenschap.”
Fascinatie
Kieft ontdekte bij het NIOD niet alleen dat hij van schrijven hield. Tijdens zijn onderzoek naar de vaak heftige pennenstrijd tussen de atheïst Menno ter Braak en de vurige katholiek Anton van Duinkerken raakte hij gefascineerd door een aantal jonge mannen uit hun entourage. “Er liepen vrienden van Ter Braak in een zwart hemd rond en dat intrigeerde me. Wat kon er voor jonge, rebelse geesten aantrekkelijk zijn aan het fascisme? Dat zat heel erg in die kring rond die twee schrijvers. Het radicale in de kunst kon een politieke vertaalslag krijgen die heel gevaarlijk was.”
Onvrede
Onvrede met de modernisering is volgens Kieft de oorzaak van die aantrekkingskracht. “Mensen ervaren een gevoel van fragmentatie, van individualisering; ze vinden de moderne wereld decadent en zwak.
Foto's: Yvonne Compier
Foto's: Yvonne Compier
“Het gaat niet om passief luisteren naar de boze burger, maar ook om heel hard terugpraten.”
Ze verlangen naar een gemeenschapsgevoel, naar een wereld waarin alles weer een betekenis heeft, en – in het geval van Duitsland in de jaren twintig en dertig – een verhaal waarin de doden van de Eerste Wereldoorlog niet voor niets zijn gevallen, maar voor een hoger doel. Nazi-aanhangers waren niet allemaal door en door slechte mensen, maar gaandeweg in een radicaliseringsproces kregen ze wel racistische en oorlogsverheerlijkende ideeën.”
IJkpunt
In 2022 schreef Kieft Vechten voor democratie. Het waarschuwende effect van de Tweede Wereldoorlog is volgens hem steeds minder een vanzelfsprekend ijkpunt voor onze democratie. “Door het overmatig gebruik van fascismevergelijkingen, maar ook gewoon door het verstrijken van de tijd.” Kiefts ijkpunt heeft een andere, positieve insteek: “Democratie is de enige staatsvorm die recht doet aan de wezenlijke kenmerken van de werkelijkheid. In die werkelijkheid zijn we geen grote harmonieuze volksgemeenschap. We hebben conflicten, verschillende belangen, en denken anders over dingen.”
Weerbaarheid
Vechten voor democratie hoeft volgens Kieft niet ingewikkeld te zijn. “De belangrijkste stap is om onverschrokken te zijn in datgene wat je dierbaar is. Elke keer als een autocratie oprukt, zie je dat mensen op dat vlak compromissen aangaan.”
“We moeten wat meer tegen de gevestigde orde schoppen.”
Hij spoort iedereen aan om met elkaar in discussie te blijven. Een stevige discussie hoeft niet het einde van een familieband of vriendschap te betekenen. Tegengas geven beschouwt Kieft juist als een vorm van respect: “Het gaat niet om passief luisteren naar de boze burger, maar ook om heel hard terugpraten. Als we dat doen, kweek je al veel meer weerbaarheid. Als een politicus dan beweert dat we allemaal hetzelfde vinden, weten we uit eigen ervaring dat dat niet zo is.”
Gastlessen
Op festivals, tijdens lezingen en gastlessen op middelbare scholen is Kieft een enthousiast pleitbezorger van democratie en geeft hij les in wat hij ‘de kunst van het meningsverschil’ noemt. “Heel veel leerlingen vinden het leuk om te merken dat je op een constructieve manier over reële meningsverschillen kunt praten, waardoor je aan het eind van de les energie in de klas hebt, zonder dat de veiligheid wordt aangetast.”
Foto's: Yvonne Compier
Foto: Yvonne Compier
Rebellie
Kiefts nieuwste boek heet Strohalmen. Betekent die titel dat we ons zorgen moeten maken? “De invalshoek is inderdaad dat veel mensen het gevoel hebben dat het nu echt serieus wordt. Maar gek genoeg ligt de oplossing, denk ik, in een meer onbezorgde omgang met onze democratie.”
Hij vervolgt: “Mensen die de democratie willen beschermen, hebben het eigenlijk alleen nog maar over bedreigde instituties – zoals het instituut democratie, het instituut rechtsstaat. Dat is een heel defensief verhaal.”
Kieft denkt dat een krachtiger politiek verhaal zich richt op de waarde van de democratie zoals iemand die wil beschermen: “Daar hoort rebellie bij. Daar hoort veelstemmigheid bij en wat meer schoppen tegen de gevestigde orde. Omdat nu eigenlijk alleen de populisten dat doen. En dat klopt natuurlijk niet.”
"Tegengas geven is een vorm van respect."
Loopbaan Ewoud Kieft
Ewoud Kieft (1977) studeerde geschiedenis aan de VU. Bij het NIOD deed hij onderzoek naar religieuze radicalisering en het ontstaan van oorlogsenthousiasme aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw. In 2011 promoveerde hij aan de Universiteit Utrecht. Naast historicus en schrijver is Kieft muzikant, moderator, spreker en gastdocent.
alumnimagazine voor sociale en geesteswetenschappers juni 2025