Hoe depolariseren we onze samenleving? Blog Lotte van Burgsteden

In onze gedigitaliseerde en geglobaliseerde wereld raken mensen steeds vaker verdeeld door conflict en polarisatie, bijvoorbeeld rond klimaatverandering, migratie en vaccinaties.

Een zekere mate van polarisatie hoort bij een democratie, omdat het vrij uitwisselen van uiteenlopende meningen de kern vormt van democratische besluitvorming. Maar als tegenstellingen doorschieten naar vijanddenken, verdwijnt de dialoog en wordt samenwerken lastig. Zo komt de tolerantie die nodig is om democratisch samen te leven onder druk te staan.

Depolariseren

In een tijd van groeiende tegenstellingen en verhardend debat is de vraag urgent: hoe depolariseren we onze samenleving? De sociale en geesteswetenschappen bieden hierbij geen snelle oplossingen, maar wel iets fundamenteels — dieper inzicht in de mens, de samenleving en hoe we met verschil kunnen omgaan.

'Wij-zij'

Uit de geschiedenis kunnen we bijvoorbeeld leren hoe samenlevingen in het verleden met polarisatie omgingen. Onderzoek in de sociologie en psychologie laat zien hoe groepsdenken en ‘wij-zij’-mechanismen ontstaan, en dat polarisatie niet alleen om meningsverschillen draait, maar ook thema’s als erkenning, identiteit en vertrouwen raakt. In de filosofie gaat onderzoek naar polarisatie vooral over de ethische en morele kanten: hoe beïnvloedt polarisatie onze morele overtuigingen en ons gevoel van groepsidentiteit? Tegelijk openen kunst en literatuur een andere deur: die van verbeelding, empathie en het vermogen om écht naar het verhaal van een ander te luisteren. En uit de communicatiewetenschappen weten we hoe mediacontent en (online) communicatiepatronen polarisatie kunnen aanwakkeren, versterken of juist helpen afremmen.

Face-to-face

Mijn eigen onderzoek bevindt zich op het gebied van taal en communicatie, en focust op de ‘real-life’ dynamieken van (de)polarisatie.

Aan de hand van (video-)opnames van face-to-facegesprekken of van online conversaties analyseer ik de momenten die leiden tot escalatie in een gesprek en mogelijk tot een impasse, of juist tot wederzijds begrip. Door dit soort ‘conversationele keerpunten’—zoals een moment waarop andermans problemen interactioneel worden erkend of juist een persoonlijke aanval—te identificeren, kunnen we beter begrijpen hoe polarisatie ontstaat en hoe depolarisatie zich kan ontwikkelen. Zo krijgen we meer inzicht in waarom discussies over controversiële onderwerpen gepolariseerd raken, en in de mogelijkheden tot depolarisatie of dialoog.

Onmisbare inzichten

Juist in tijden van maatschappelijke onrust en informatieoverload, bieden de sociale- en geesteswetenschappen onmisbare inzichten in menselijk gedrag, ethiek, communicatie en samenleven. Ze stellen hierbij fundamentele vragen: Hoe blijven we met elkaar in gesprek? Wat is rechtvaardig? Hoe kunnen we gepolariseerde gesprekssituaties depolariseren? Daarom is het van belang dat we blijven investeren in deze disciplines, die niet alleen begrijpen, maar ook verbinden mogelijk maken.

Lotte van Burgsteden (1994) is docent Taal en Communicatie. Ze doet onderzoek naar en geeft colleges over de bewuste en onbewuste effecten van formuleringen op verschillende platforms, in verschillende situaties en de context waarin deze formuleringen worden gemaakt.

alumnimagazine voor sociale en geesteswetenschappers juni 2025