"Door deze technologieën wil je niet overvallen worden."
In gesprek met Gerben Meynen Hoogleraar Ethiek aan de VU
We kennen de beelden waarbij iemand met de ziekte van Parkinson dankzij diepe hersenstimulatie van het ene op het andere moment veel minder ziekteverschijnselen heeft. Ze laten ons zien wat neurotechnologie voor ons kan doen. Maar wat als die technieken onze gedachten zouden kunnen ‘lezen,’ of onze hersenen en misschien zelfs onze persoonlijkheid zouden kunnen veranderen? Zijn onze privacy en zijn onze mensenrechten dan wel goed genoeg beschermd?
“Het lijkt toekomstmuziek, maar het is misschien dichterbij dan we denken.” Gerben Meynen is hoogleraar bio-ethiek en gespecialiseerd in neuro-ethiek, het onderzoeksveld dat zich bezighoudt met de ethische implicaties van neurowetenschappelijk onderzoek en de ontwikkeling van neurotechnologieën. Hij richt zich hierbij vooral op het strafrecht en de forensische psychiatrie.
Meynen geeft een voorbeeld: “In de forensische psychiatrie worden soms hersenscans gemaakt bij verdachten, omdat je wilt weten of er misschien sprake is van een tumor of andere ziekte die de daad van de verdachte kan hebben beïnvloed. Maar stel dat je bij een verdachte die zich op zijn zwijgrecht beroept, een hersenscan kunt maken die informatie in de hersenen kan ‘lezen,’ waardoor je bewijs krijgt dat die persoon daderkennis van het delict heeft. Zou je zo'n scan mogen maken? Is die scan dan iets lichamelijks, zoals het afnemen van DNA – wat in sommige gevallen mag – of maakt deze scan inbreuk op iemands zwijgrecht? Dat is een belangrijke vraag.”
Next level
Neurotechnologie kent inmiddels ook commerciële toepassingen. Meynen: “Er zijn veel bedrijven actief op het gebied van neurotechnologie. Als je daar algoritmes bij gebruikt en bedenkt wat daar mogelijk voor verbindingen gelegd kunnen worden... Zover is het nog niet, maar door deze technologieën wil je niet overvallen worden. Bij internet waren we te laat om over zaken als privacy en beïnvloeding door algoritmes na te denken. En dan is dit nog wel even next level ten opzichte van internet.”
“Bij internet waren we te laat om over zaken als privacy en beïnvloeding door algoritmes na te denken.”
Fundamentele rechten
Internationaal wordt in de wetenschap en ook in de politiek volop gediscussieerd en onderzoek gedaan naar de vraag of de huidige (grond)wetten en mensenrechten ons voldoende bescherming bieden tegen nadelige gevolgen van opkomende neurotechnologieën.
“Het gaat om onze grondrechten.”
Meynen is hoofdonderzoeker van het LENC project dat uiteindelijk moet leiden tot aanbevelingen voor beleid die het gebruik van neurotechnologie in het strafrecht en de forensische psychiatrie kunnen sturen. “In het project zoeken we verbinding tussen ethici en juristen als het gaat om fundamentele rechten, zoals autonomie, menselijke waardigheid en privacy. Op het justitiële terrein kan immers vergaand in iemands leven worden ingegrepen. Dan wil je dat de eventuele inzet van deze ingrijpende technologieën verantwoord gebeurt. Dit betekent ook de vraag stellen of we bepaalde toepassingen wel moeten willen.”
Hij benadrukt nog eens, waarom het zo belangrijk is om vragen te stellen bij de komst van neurotechnologie: “Het gaat om onze grondrechten en hoe wij ons daartoe verhouden bij technieken die potentieel echt goede kanten hebben, maar die ook een duister wereldbeeld kunnen oproepen. Niet alleen in het justitiële maar ook in het commerciële domein.”
Over Gerben Meynen
Gerben Meynen studeerde geneeskunde, filosofie en theologie. Hij is hoogleraar Ethiek, in het bijzonder bio-ethiek, aan de VU, hoogleraar Forensische psychiatrie aan de Universiteit Utrecht en psychiater in Amsterdam.
alumnimagazine voor geesteswetenschappers december 2024