“Welk verhaal vertel je en wat is je boodschap?”
Interview
Floris van Dijk Hoofd historisch onderzoek en collectie Nationaal Monument Kamp Amersfoort
Floris van Dijk is hoofd historisch onderzoek en collectie van Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Hij studeerde tussen 1986 en 1992 Oudheidkunde aan de VU. “Het is bizar als je beseft wat in slechts 12 jaar tijd in Nazi-Duitsland is gebeurd. Dat heeft geen enkel precedent in de geschiedenis van de mensheid.”
Tijdens de rondleiding door het kamp staat hij stil bij de fotowand met daarop honderden foto’s van mannen en vrouwen die in het kamp hebben verbleven. “Dit is een enorm beladen plek. Hier hebben 47.000 mensen geleden onder een structureel systeem van honger, dwangarbeid, mishandeling en executies. Dat betekent dus ook dat je 47.000 individuele verhalen hebt, verhalen die allemaal even afschuwelijk zijn.” Even later wijst hij op één van de foto’s: “Die man daar, dat is de opa van mijn vrouw.”
"Hier in dit kamp werden de beste vriendschappen verbroken voor een extra snee brood."
Sinds Floris van Dijk bij Nationaal Monument Kamp Amersfoort werkt, probeert hij, samen met een groot aantal vrijwilligers en een klein team van betrokken collega’s, die 47.000 gevangenen een gezicht te geven. Hun persoonlijke verhalen te doorgronden en van context te voorzien, hun levens en lot te reconstrueren. Bijna alle medewerkers hebben een persoonlijke link met het kamp. Toch was dat voor Floris niet de belangrijkste reden om te solliciteren toen er een vacature was. Hoe belandt een oudheidkundige dan wel in deze functie?
Foto's: Yvonne Compier
Foto's: Yvonne Compier
“Kritisch naar jezelf zijn en ook naar anderen. Ik denk dat dit is wat je bij geesteswetenschap-pen meekrijgt.”
De wieg van onze beschaving
Dat hij geschiedenis of archeologie zou studeren lag voor de hand. Als kind was hij gek op historische verhalen. Op het gymnasium maakte hij kennis met de klassieke oudheid en was verkocht. Hij koos bewust voor de VU: “Ik had geen zin om in zo’n leerfabriek terecht te komen,” om vervolgens zijn hart aan het Oude Nabije Oosten te verpanden: “Ik heb een zwak voor dingen die relatief onbekend zijn en nader onderzocht moeten worden. Het Oude Nabije Oosten, Mesopotamië, is de wieg van onze beschaving. Daar is zoveel ontwikkeld en ontdekt. Hele grote conceptuele ideeën zoals stadvorming, domesticatie van dieren, cultivatie van gewassen, het zestallig stelsel, internationale handel met India in het derde millennium voor Christus, maar ook hele concrete uitvindingen. De stelling van Pythagoras is bijvoorbeeld helemaal niet van Pythagoras.” Het leerde Floris niet zomaar een bron te vertrouwen, altijd verder te kijken: “Kritisch naar jezelf zijn en ook naar anderen. Ik denk dat dit is wat je bij geesteswetenschappen meekrijgt.”
Hij studeerde af in de hoofdrichtingen Cultuurgeschiedenis van het Oude Nabije Oosten en monumentenbeleid. Omdat er in zijn vakgebied geen droog brood te verdienen viel, werd hij processpecialist bij het GAK en later beleidsadviseur handhaving bij de rijksoverheid. “Dat vond ik heel interessant. Als je oudheid studeert reconstrueer je op de één of andere manier stukken van het verleden. Dat is in feite ook een beetje wat je in de opsporing doet, alleen dan betreft het de reconstructie van een strafbaar feit.”
“Hitler was een dictator, maar wel één die op democratische wijze aan de macht kwam en toen zijn echte gezicht liet zien."
Floris werkte uiteindelijk meer dan twintig jaar bij de rijksoverheid. Zowel nationaal als internationaal was hij intensief betrokken bij de bestrijding van mensenhandel en in 2014 stapte hij over naar VWS, met de Tweede Wereldoorlog als aandachtsgebied en de impact daarvan. “Een fascinerend aandachtsveld met vragen als: welk verhaal vertel je over de oorlog, wat is de boodschap?”
Foto: Yvonne Compier
Foto: Bram Petraeus
Foto's: Yvonne Compier
Boodschap
Herinneren en vooral niet vergeten is de boodschap die de mensen in Nationaal Monument Kamp Amersfoort willen overbrengen. “Hitler was een dictator, maar wel één die op democratische wijze aan de macht kwam en toen zijn echte gezicht liet zien. Het is bizar als je beseft wat in slechts 12 jaar tijd in Nazi-Duitsland is gebeurd. Dat heeft geen enkel precedent in de geschiedenis van de mensheid met waarschijnlijk 85 miljoen doden als gevolg. Het heeft de moderne samenleving bepaald en de internationale samenwerking blijvend veranderd. Zo zie je waar het toe kan leiden als één zo’n demagoog, gebruikmakend van de middelen die de rechtsstaat biedt en inspelend op bepaalde gevoelens, aan de macht komt. Je moet altijd heel erg alert zijn. Goed kijken naar wat bepaalde mensen beweren, ook Nederlandse of buitenlandse volksvertegenwoordigers.”
Hedendaagse dilemma's
Voorlichting aan jongeren is hierbij heel belangrijk. “We proberen uit te leggen wat dilemma’s in de samenleving kunnen zijn, dat keuzes tot hele andere dingen kunnen leiden. Hier in dit kamp werden de beste vriendschappen verbroken voor een extra snee brood. Maar er waren ook bewakers die, na de oorlog, vrijgesproken werden, omdat ze steunbetuigingen kregen van voormalige gevangenen. Dat zet jongeren aan het denken. Dat kunnen we zien en dat krijgen we als reacties terug. Wees je bewust van je vrijheden en van je mogelijkheden, maar vergeet nooit dat er altijd mensen zijn die garen spinnen door onrust te creëren en dat allemaal voor persoonlijke macht.”
Kamp Amersfoort
De geschiedenis van Kamp Amersfoort is bij het grote publiek nog relatief onbekend. Het kamp was berucht om de slechte leefomstandigheden, de zware dwangarbeid en de 383 executies. Ongeveer 70 procent werd als dwangarbeider naar de Duitse oorlogsindustrie gestuurd, 15 procent keerde nooit terug. Vanuit Amersfoort werden onder andere de mannen uit Putten, tijdens een razzia opgepakt, naar concentratiekamp Neuengamme gestuurd. Van dat ene transport keerde 82 procent nooit terug. In 2004 werd het voormalige kamp een herinneringscentrum. Sinds 2021 is er een ondergronds museum van 1100 vierkante meter.
alumnimagazine voor geesteswetenschappers december 2023