Algemene rijksarchivaris Afelonne Doek stelt belang burger voorop.
Interview
Afelonne Doek Algemene rijksarchivaris en algemeen directeur Nationaal Archief
Toen Afelonne Doek geschiedenis aan de VU studeerde, had ze geen enkel vermoeden dat ze vele jaren later staatssecretaris Gunay Uslu van Cultuur en Media zou adviseren. Of dat ze een openbare reactie zou geven op het advies over het bewaren van tekstberichten naar aanleiding van het wissen, en dus niet kunnen archiveren, van sms-berichten van premier Rutte. Maar sinds ze in 2021 de algemene rijksarchivaris en algemeen directeur van het Nationaal Archief is, is dat haar verantwoordelijkheid. Plus natuurlijk veel meer.
Doek koos in 1989 voor de studie Geschiedenis, omdat de docent op de middelbare school haar zo enthousiast had gemaakt. Dit vak lag haar na aan het hart. Wat ze ermee zou worden? Doek: “Geen idee toen. In ieder geval geen docent. Later overwoog ik onderzoeker of promovendus, maar dat leek me te eenzaam.”
“De studie Geschiedenis heeft me logisch en analytisch leren denken. Daar heb je je hele leven en in je baan veel aan."
De grootste archieven van Nederland
Het werd algemene rijksarchivaris en algemeen directeur van het Nationaal Archief (NA) in Den Haag. Bij het NA zijn de archieven ondergebracht van de overheid. Doek kwam van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG), waar ze uiteindelijk directeur Collecties en Digitale infrastructuur was. Met haar overstap van IISG naar NA, ging ze over van de grootste collectie particuliere archieven naar de grootste collectie overheidsarchieven.
Foto: Yvonne Compier
Foto: Anne Reitsma
Foto: Anne Reitsma
“Ik sta voor zo veel mogelijk openbaarheid van informatie, maar ook voor privacy van burgers.”
Transparant en open
“De verantwoordelijkheid in mijn huidige functie is groot”, vertelt Doek. “Zo ben ik onafhankelijk adviseur van de staatssecretaris van Cultuur en Media waar het gaat om de archiefwet. Het Nationaal Archief is de uitvoeringsorganisatie met de algemene rijksarchivaris aan het hoofd, en dan ben je dus meteen de algemeen directeur van een organisatie met honderden medewerkers. Het is de kunst om transparant en open te zijn, waardegedreven leiderschap te tonen en beslissingen te nemen.”
Richting van loopbaan bepaald
Doeks loopbaan hiernaartoe heeft zich ontwikkeld op het snijvlak van geschiedenis, collecties, ondersteunende ICT en nieuwe technieken. Zo werd ze na haar afstuderen toegelaten tot de postdoctorale opleiding Historische informatieverwerking voor de erfgoedsector van de Universiteit Leiden. Ze voelde zich een geluksvogel, want er was slechts plek voor zestien afgestudeerde historici. “Deze opleiding heeft de richting van mijn loopbaan bepaald. From scratch heb ik geleerd over nieuwe technieken en nieuwe media, wat de structuur erachter is en hoe je het beheert.”
Grote lijnen
Ook de studie Geschiedenis heeft Doek veel gebracht. “Zo heb ik logisch en analytisch leren denken. Ik zie oorzaak en gevolg, kan zaken snel met elkaar verbinden, herken de grote lijnen. Daar heb je je hele leven én in je baan veel aan.” Nu ze terugdenkt aan die tijd, herinnert ze zich ook de indruk die het blok niet-westerse geschiedenis op haar maakte. “Een eyeopener voor mij, een heel nieuwe kijk op de koloniale geschiedenis bijvoorbeeld. Het boek Global Rift staat nog steeds in m’n boekenkast. De docent bood ook context aan wat toen, eind jaren tachtig, gebeurde. Verder staan paleografie en archiefonderzoek me bij. Grappig dat ik dan uiteindelijk bij het Nationaal Archief terecht ben gekomen. Mijn afstudeerscriptie was een biografie over Henriëtte van der Mey, de eerste journaliste in loondienst.”
“Alles wat in de archieven ligt is onder voorwaarden in te zien. Bijna niks is geheim.”
Bijna niks is geheim
In haar werkzame leven wil Doek iets toevoegen aan de maatschappij. “Als algemene rijksarchivaris sta ik voor het recht op overheidsinformatie voor elke burger. Onze archieven hebben een heel belangrijke rol in de maatschappij. Want met deze archieven kunnen burgers de beslissingen en het beleid van de overheid in het verleden reconstrueren. Ik sta voor zo veel mogelijk openbaarheid van informatie, maar ook voor privacy van burgers. Informatie is openbaar, tenzij. Voor die tenzij zijn een aantal criteria. Maar alles wat in de archieven ligt, is onder voorwaarden in te zien. Bijna niks is geheim.”
Foto: Yvonne Compier
Foto: Anne Reitsma
Foto: Yvonne Compier
Foto: Anne Reitsma
Eufemistisch taalgebruik
We weten over de maatschappij van vroeger, doordat we archieven hebben. Maar daarin zijn niet alle stemmen gehoord en dat heeft gevolgen voor het narratief over die tijd. Doek: “We zijn nu archieven aan het digitaliseren die over de kolonisatie gaan. Ze staan vol eufemistisch taalgebruik, en ook ronduit discriminerende en racistische termen. Archieven staan bol van gruweldaden. Wat doet dat met mensen die het vandaag komen raadplegen? Geschiedenis heeft rauwe en nare kanten.”
Chatberichten over honderd jaar nog leesbaar?
Het is niet eenvoudig om alles te beheren en duurzaam toegankelijk te houden in een tijd dat we steeds meer digitaal communiceren. Hoe zorg je ervoor dat mails en chatberichten van bewindslieden over honderd jaar nog leesbaar zijn? En dat de context dan nog bekend is? Wat bewaar je en wat niet? Doek is duidelijk: “Als het voor de burger belangrijk is, bewaar je het. Ook als het dan om honderden of meer chatberichten van één bewindspersoon gaat.”
Openheid van informatie voorop
Die burger lijkt de overheid steeds meer te wantrouwen. “Daar kunnen we echt wat aan doen door de openheid van informatie voorop te stellen”, vindt Doek. “De samenwerking tussen overheid en burger is van wezenlijk belang voor hoe het in de samenleving gaat. De overheid denkt te vaak in risico’s, dus in wantrouwen. Ik vertrouw de burger bij zijn toegang tot de archieven; vertrouw dat die zorgvuldig omgaat met de informatie. Ik ga uit van het goede in de ander. Dat heb ik van huis uit meegekregen, maar ook vanuit de VU.”
“Ik ga uit van het goede in de ander. Dat heb ik van huis uit meegekregen, maar ook vanuit de VU.”
Loopbaan Afelonne Doek
Afelonne Doek studeerde Geschiedenis aan de Vrije Universiteit en volgde de postdoctorale opleiding Historische informatieverwerking aan de Universiteit van Leiden. Ze werkte bij het International Institute for Asian Studies en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG), voordat ze in 2021 algemene rijksarchivaris en algemeen directeur van het Nationaal Archief werd.
alumnimagazine voor geesteswetenschappers juni 2023