Van debat naar dialoog aan het kerstdiner
Interview Hedwig te Molder Hoogleraar Taal en Communicatie VU
De mooiste tijd van het jaar breekt weer aan. Hoewel, niet iedereen zal ernaar uitzien kerst weer met familie te mogen vieren. Hoe bespreek je beladen onderwerpen aan de feestelijk gedekte tafel?
Onze maatschappij is verwetenschappelijkt: cijfers, statistieken en wetenschappelijke argumenten worden heel belangrijk gevonden. Mensen ontlenen hun geloofwaardigheid daaraan. Maar ook de wetenschappelijke houding – ‘Ik neem niets zomaar aan’ – is wijdverbreid geraakt. En dat leidt regelmatig tot moeizame gesprekken.
"Er is een verschil tussen debat en dialoog”, zegt hoogleraar Hedwig te Molder. “Met dialoog kun je een verstoorde relatie herstellen."
Defensieve houding
Te Molder illustreert dit aan de hand van haar onderzoek naar zorgprofessionals die met ouders in gesprek gaan over vaccinatie. “Of ouders hun kind nu wel of niet laten vaccineren, ze geven altijd aan dat ze niet zomaar iets aannemen van de professional. Ze maken op subtiele wijze duidelijk dat ze voorafgaand aan het consult al een besluit hadden genomen, of er op z’n minst al over hadden nagedacht. Professionals vatten dit op als weerstand en zetten zich schrap. Dan is het lastig om een gesprek te voeren; beiden nemen een defensieve positie aan.” Dat gaat zo in veel discussies, over corona, klimaat, stikstof.
"Een debat is een uitwisseling van meningen en visies, terwijl je in een dialoog juist deelt wat belangrijk is voor jou."
Gesprek over waarden
Het punt is, zegt Te Molder, dat we in onze samenleving liever praten over feiten dan over waarden. Ze noemt dat waardenschaamte. “Mensen hebben er moeite mee om onder woorden te brengen wat ze belangrijk vinden, omdat het minder geloofwaardig klinkt.” Dat brengt ons bij het verschil tussen een dialoog en een debat. Een debat is een uitwisseling van meningen en visies, terwijl je in een dialoog juist deelt wat belangrijk is voor jou. Te Molder: “Maar meestal is dat ook voor jezelf verborgen. Een ouder die niet blind wil varen op overheid of professional omdat dat naïef overkomt, zal dat niet meteen op tafel leggen. Daar ligt ook een taak voor de professional.”
Luisteren
Welke praktische tips heeft Te Molder om een debat om te zetten in een dialoog? “Je doel is dat iemand zich gehoord voelt, in plaats van beschuldigd. In ons onderzoek hebben we met behulp van conversatieanalyse gekeken wanneer gespreksdeelnemers zélf iets als dialoog opvatten. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer iemand actief tegen de loop van het gesprek ingaat, en je vraagt uitleg te geven over iets wat jou bezighoudt, terwijl het onderwerp al gesloten is. Die persoon neemt het risico op conflict op de koop toe. Maar dat is nu juist wat door gesprekspartners zo gewaardeerd wordt.
"Het doel is niet overtuigen, maar een relatie met elkaar aangaan waarin verschillen mogelijk zijn."
Dialoog hoeft niet ingewikkeld te zijn: het begint met luisteren. Dat geldt zowel in families als voor de overheid.” Het is daarmee niet per definitie leuk. “Dialoog klinkt gezellig, maar een gesprek over waarden roept vaak emoties op. Dat is ongemakkelijk en daarin verschilt een debat niet van dialoog.” Dan heb je dus nog geen gezellig kerstdiner? “Nee, maar als je de moeite neemt om te luisteren, dan bereik je wel iets. Het doel is niet overtuigen, maar een relatie met elkaar aangaan waarin verschillen mogelijk zijn. En in dat opzicht past dialoog beter bij kerst dan debat.”

Dialoog helpt gezondheidsproblemen aanpakken
Hoogleraar Hedwig te Molder leidt de leerstoelgroep Taal en Communicatie aan de VU. Met de master Dialogue, Health and Society, één van de specialisaties van Communicatie- en Informatiewetenschappen, wil zij de verschuiving van debat naar dialoog stimuleren. Want dialoog tussen mensen met verschillende overtuigingen is essentieel om gezondheidsproblemen te begrijpen en aan te pakken.
alumnimagazine voor geesteswetenschappers december 2022