Duik in de geschiedenis van de faculteit
In gesprek met Ab Flipse
Universiteitshistoricus VU
Zijn kamer is bezaaid met boeken, foto’s en archiefstukken. Tijdens de diesviering, kort voor dit interview, kreeg hij nog oude stukken in handen gestopt van alumni uit de jaren ’50. Universiteitshistoricus Ab Flipse is, kortom, de aangewezen persoon om te vertellen waar de Faculteit der Geesteswetenschappen vandaan komt en waar we naartoe gaan.
In 1880 startte de VU met drie faculteiten, steekt Flipse van wal. “Theologie, Rechten en Letteren & Wijsbegeerte. Die laatste faculteit, voorganger van de huidige Geesteswetenschappen, was destijds vooral dienstverlenend aan de andere twee. Dat was typisch voor de VU, waarin toen de theologie centraal stond. Ook herinnert die rol aan de klassieke functie van de middeleeuwse en vroegmoderne artes-faculteit van de vrije kunsten. Die vormde de voorbereiding voor de zogenoemde hogere faculteiten van Theologie, Rechten en Geneeskunde.”
"Filosofie of een vergelijkbaar vak is verplicht in alle opleidingen"
Erudiet burger
Een belangrijk element van de wetenschapsvisie van VU-oprichter Abraham Kuyper is de wetenschap in samenhang te beoefenen. Met een brede blik zonder oogkleppen. Zodat iedereen zijn vak binnen de context kan zien en zijn of haar plek als wetenschapper kent. Daarom was destijds het propedeusejaar voor iedereen hetzelfde: een algemeen vormend jaar over onder meer de klassieken, Nederlandse taal en letterkunde, esthetiek, architectuur – een beetje zoals die oude artes-faculteit. Deze vorming was bedoeld om van iedere student een verantwoordelijk, erudiet burger te maken. “Die visie is in zekere zin nog terug te zien aan de VU. Filosofie of een vergelijkbaar vak is verplicht in alle opleidingen. En je kunt de Broader Mind Course volgen”, illustreert Flipse. “Voor alle bachelor- en masterstudenten, met input vanuit acht faculteiten, gericht op persoonlijke ontwikkeling en betrokkenheid bij maatschappelijke vraagstukken.”
"Iedere student heeft brede, algemeen vormende kennis nodig"
Docenten nodig
De Faculteit Letteren & Wijsbegeerte was dus in eerste instantie vooral dienstbaar aan de andere opleidingen. Je kon al wel afstuderen in Klassieke talen, maar een eerste echte uitbreiding vond plaats in 1918. “De concrete aanleiding was een maatschappelijke vraag: er waren docenten nodig bij middelbare scholen. De band met het middelbaar onderwijs was hecht. Professor Jan Woltjer, een belangrijke naam in de geschiedenis van de Geesteswetenschappen, was bijvoorbeeld ook rector van het Gereformeerd Gymnasium in Amsterdam.” Er werden twee historici en een neerlandicus aangetrokken, zodat gestart kon worden met de opleidingen Nederlands en Geschiedenis.
Menselijke geest
Na de oorlog zetten de ontwikkelingen door. Er kwamen onder meer moderne talen, kunstgeschiedenis en algemene taalwetenschap bij. In de jaren ‘60 werd de Wijsbegeerte ondergebracht in de Centrale Interfaculteit, die een speciale rol kreeg voor het onderwijs in alle faculteiten. “In 2014 zijn Wijsbegeerte en Letteren weer samengegaan in Geesteswetenschappen. Een nieuwe faculteit, maar wel met oude papieren dus”, vertelt Flipse. “In de begintijd werd ook een vak als psychologie, dat de menselijke geest bestudeert, gezien als onderdeel van de geesteswetenschappen, maar dat vakgebied verzelfstandigde.” Maar die menselijke geest, die zien we toch ook bij Geesteswetenschappen? “Het verschil is dat Geesteswetenschappen de producten van de menselijke geest bestudeert.”
Eenheid brengen
Anno 2022 is de rol van de Faculteit der Geesteswetenschappen natuurlijk veranderd: er is een waaier aan mooie opleidingen en volop eigen onderzoek. Tegelijkertijd blijft Geesteswetenschappen ook bijdragen aan andere faculteiten. En dat is iets om trots op te zijn, vindt Flipse. “De algemeen vormende vakken bieden eenheid, zijn voor iedereen relevant. Dat is een ideaal dat teruggaat tot de begintijd van de VU.” Dat geldt ook voor zijn eigen vakgebied. Hij doceert bijvoorbeeld Geschiedenis van de natuurwetenschap en Geschiedenis van de medische wetenschap bij die opleidingen. “Ik vind het absoluut belangrijk dat iedere student die bredere kennis opdoet. Het verleden kan inspirerend of waarschuwend zijn, of laten zien dat discussies al vaker gevoerd zijn. Historisch besef mag niet ontbreken.” Het is als universiteitshistoricus ook zijn taak om de VU-geschiedenis levend te houden en hij ziet dat daar veel interesse voor is. “Ik ben vraagbaak en merk dat veel mensen willen weten waar ‘ze’, of hun opleiding of afdeling, vandaan komen. Als je onderzoekslijnen voor de toekomst uitzet, dan wil je ook weten hoe huidige specialismen zijn ontstaan.”
"In tegenstelling tot alle andere universiteiten van de 19e eeuw, die elitaire bolwerken waren, werd de VU opgericht door en voor de kleine luyden - het gewone volk."
Diversiteit
Kennis van het verleden helpt om het heden te begrijpen. Daar heeft hij nog een laatste voorbeeld van. “De maatschappelijke geworteldheid is kenmerkend voor de VU. In tegenstelling tot alle andere universiteiten van de 19e eeuw, die elitaire bolwerken waren, werd de VU opgericht door en voor de kleine luyden - het gewone volk. We zijn vanaf het eerste begin een emancipatie-universiteit; groepen voor wie studeren eerst niet bereikbaar was, gingen meedoen. Dat uitgangspunt is nog altijd zichtbaar en inspireert steeds opnieuw. We zijn de universiteit met de hoogste multiculturele diversiteit. Wat er tegelijkertijd voor zorgt dat de waarde van Geesteswetenschappen met algemeen vormende kennis onverminderd belangrijk is.”
Ab Flipse is sinds 2014 universiteitshistoricus. Zijn opdracht is de geschiedenis van de VU te onderzoeken en levend te houden voor een breed publiek. Hoewel hij is gestationeerd bij Geesteswetenschappen, dient hij daarmee de hele universiteit. Daarnaast doceert hij aan diverse faculteiten, doet onderzoek en begeleidt scripties.
Op www.geheugenvandevu.nl vertelt hij over de VU-historie.
Studenten voor Keizersgracht 162, het VU-gebouw waar de Faculteit Letteren & Wijsbegeerte, net als de faculteiten Theologie en Rechten, was gevestigd in de begintijd van de VU (foto ca. 1915).
Jan Wolter, classicus, hoogleraar van 1881 tot 1917. Hij was de centrale figuur binnen de Faculteit Letteren & Wijsbegeerte in deze periode.
Van Eeghenstraat 112, waar de faculteit was gevestigd vanaf 1961.
Leeszaal bibliotheek aan de Keizersgracht 162 (foto 1938).
Margaretha Schenkeveld, vanaf 1970 hoogleraar Nederlandse Letterkunde (foto 1980).
Studiezaal in het nieuwe Hoofdgebouw van de VU in de jaren zeventig, waar de faculteit was gevestigd vanaf 1970.